شناخت حریم و بررسی کیفیت ظهور آن در معماری ایران

یکی از مفاهیم بنیادین معماری «حریم» است. با توجه به کژفهمی هایی که امروزه نسبت به این مفهوم وجود دارد و معنای آن را در حد مانع و مرز تقلیل یافته می بینیم، نیاز به درک این مفهوم بیش از پیش احساس می شود. هدف این پژوهش شناخت درست مفهوم حریم(به صورت کلی و تئوریک) و پی بردن به خصوصیت های به ظهور رسیدنش در معماری ایران است. در این راه سعی شد تا سه پرسش اساسی مطرح و پاسخ داده شود. اینکه خاستگاه حریم کجاست، چه ارتباطی با فرهنگ یک ملت دارد و چگونه در معماری ایران به ظهور می رسد. دو رویکرد متفاوت به بررسی این سه پرسش اختصاص یافت. در این پژوهش ابتدا با رویکردی پدیدارشناختی به درک چیستی حریم و نقش آن در ارتباطات انسان پرداخته شد و سپس با رویکردی تفسیری-تحلیلی به تطبیق این درک با فرهنگ و اندیش? ایرانی و چگونگی ظهور آن در معماری ایران پرداخته شد. حاصل این دو فصل نتایجی است که دست? اول مختص به مفهوم حریم است و دست? دوم مربوط به تعین آن در معماری ایران. حریم برخاسته از وجود انسان و پیوندهایی است که با ماسوایش برقرار می کند و امری تکوینی است؛ در اندازه و شکل تحت تاثیر همان وجود است؛ هم وصل می کند و هم موجب فصل می شود؛ در ظهورش فقط یک خط نیست و از یک بعد تا سه بعد ظهور می یابد و می تواند دارای عملکرد باشد؛ و قابلیت ایجاد یک طیف از بیرونِ بیرون به درونِ درون را دارد. در معماری ایران با توجه به اندیش? ایرانی مبنی بر ذومراتب بودن وجود انسان و ارتباطش با هستی، پیوندهای وجودی انسان(شامل پیوند با طبیعت، انسان و خالق هستی) موجب به وجود آمدن مراتبی از حریم می شود که با برجسته شدن ویژگی هایی از تعین حریم همراه است. پیوند بیرون و درون با استفاده از ایجاد تنوع در دیوار، کف و سقف و نیز توجه به فضاهای بینابین، اهمیت ویژه به مقیاس دعوت کنندگی بنا بر اساس نحو? برقراری پیوند، چندلایه بودن تعین حریم و ایجاد وصل به صورت مرحله به مرحله، و بالاخره توجه ویژه به «نور» به عنوان ابزاری برای تعین حریم، ویژگی هایی است که معمار ایرانی در هنگام ساختن به آن توجه داشته است.